Πριν από περίπου 2.400 χρόνια ένας θανατηφόρος λοιμός είχε σαρώσει την αρχαία Αθήνα. Σε πέντε χρόνια, έχασαν τη ζωή τους ίσως το ένα τέταρτο του πληθυσμού της πόλης-κράτους, που ήταν τότε υπό πολιορκία από την Σπάρτη. Χιλιάδες Αθηναίοι βρήκαν φρικτό θάνατο. Το πρώτο σύμπτωμα των ασθενών, ήταν ένας εξοντωτικός πυρετός, ακατάσχετη αιμορραγία από τα μάτια, εμετός και συνέχεια της αιμορραγίας, ακολουθούμενη από εξανθήματα και διάρροια. Έτσι, με αυτή την τρομοκρατική μάστιγα, που προκάλεσε τεράστια θνησιμότητα, ήρθε απροσδόκητα και πρώιμα, το τέλος του χρυσού αιώνα. Ο πολιτισμός και η οικονομική άνθηση υποχώρησαν σημαντικά και η μοίρα της Αθήνας επηρεάστηκε καθοριστικά. Άρα και η πορεία των ελληνικών πόλεων.

Ο Περικλής, ο ηγέτης που σηματοδότησε εκείνη την εποχή, ήταν ένας από τους χιλιάδες πολίτες που υπέκυψαν στην επιδημία

Η ιστορία δεν έχει δει ποτέ ξανά τέτοια πανδημία. Ή έχει; Κατά την πάροδο των ετών, ένας μικρός αριθμός από μελετητές έχουν αναπτύξει αρκετές θεωρίες για  να ταυτίσουν το τότε λοιμό, με δεκάδες σύγχρονες ασθένειες όπως, χολέρα, ελονοσία, ευλογιά, βουβωνική πανώλη και ίσως κάποιο είδος συνδρόμου που οδήγησε σε τοξικό σοκ.

Τρεις ερευνητές ιατρικής και ένας καθηγητής κλασσικών σπουδών θεωρούν ότι ο λοιμός των Αθηνών (περίπου 430-425 π. Χ. ) ήταν στην πραγματικότητα μια επίθεση του ιού Έμπολα

O Dr. Patrick Olson, επιδημιολόγος στο Navy Medical Center στο San Diego και οι συνάδελφοί του δημοσίευσαν μια σχετική θεωρία στην εφημερίδα «Emerging Infectious Diseases».  Υποστήριξαν ότι ο ιός Έμπολα  και τα σύγχρονα συμπτώματα του, είναι όμοια με εκείνα του αρχαίου ελληνικού λοιμού, όπως έχει καταγραφεί από τον Θουκυδίδη στο έργο του «Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου», που ήταν και το πιο πλήρες σύγγραμα όσον αφορά στην περιγραφή τους. Οι ερευνητές επεσήμαναν ότι τα περισσότερα θύματα από την αρχαία Ελλάδα, όπως και της σύγχρονης Αφρικής, έχασαν τη ζωή τους μέσα σε επτά με εννέα ημέρες. Οι Αθηναίοι θεραπευτές, αρρώστησαν όπως και οι σημερινοί, ενώ οι Σπαρτιάτες που είχαν στήσει πολιορκία λίγο μακρύτερα επιβίωσαν. Αυτό δείχνει ότι η αρχαία ασθένεια, όπως και ο ιός Έμπολα, μεταδιδόταν από αίμα, σάλιο ή επαφή και όχι μέσω του αέρα.

Ο Θουκυδίδης υποστήριξε επίσης ότι η ασθένεια είχε έρθει από τις ακτές της Αφρικής, κάπου νότια της Αιθιοπίας

Ο ιός Έμπολα επίσης από όσο γνωρίζουμε έχει αφρικανικές ρίζες. Υπάρχουν μάλιστα και αποδεικτικά στοιχεία ότι γίνονταν ταξίδια από την Αφρική στην Ελλάδα κατά την αρχαιότητα. Στη Σαντορίνη, ένα νησί στρατηγικής σημασίας για την Αθήνα, εντοπίστηκαν στα σπίτια τοιχογραφίες που απεικονίζουν αφρικάνικες πράσινες μαϊμούδες, που είναι γνωστό ότι μεταδίδουν τον ιό Έμπολα. Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα είναι η έκθεση που αναφέρει την ύπαρξη έντονου λόξυγγα μεταξύ 15% των θυμάτων στο Kikwit, Ζαΐρ, σημείωσε ο Dr. Olson. Ο Θουκυδίδης αναφέρει και αυτός παρόμοια συμπτώματα λόξυγγα.

Οι αμφισβητήσεις

Όμως δεν είναι όλοι σύμφωνοι με αυτή τη θεωρία. Ο David Morens, ένας κορυφαίος επιδημιολόγος και κύριος ερευνητής στο θέμα της αθηναϊκής πανδημίας, στο Πανεπιστημίου της Χαβάη, στην Manoa, δήλωσε ότι η ανάγνωση και αναγνώριση των σύγχρονων ασθενειών βάσει των περιγραφών του Θουκυδίδη είναι ένα λάθος. Ο Θουκυδίδης ως Αθηναίος στρατηγός, ο οποίος επέζησε από την πανούκλα, στερούνταν στοιχειωδών ιατρικών γνώσεων, σε σχέση με τον σύγχρονο του Ιπποκράτη, ανέφερε ο Dr. Morens. Έτσι και οι περιγραφές των συμπτωμάτων είναι στην καλύτερη περίπτωση ασαφείς. Η λέξη «φλύκταινες» του Θουκυδίδη για παράδειγμα, μπορεί να έχει πολλαπλές μεταφράσεις, ως φουσκάλες που έχουν υγρό ή ως κάλοι που δεν έχουν. Οι φουσκάλες ενδέχεται να υποδηλώνουν ίσως ευλογιά, που είναι ένας από τους υποψηφίους ιούς στις έρευνες των επιστημόνων. Αυτό όμως, αποκλείει την θεωρία της πανούκλας, που θεωρείται ένα άλλο αίτιο.

Ο Dr. Morens και ο συνάδελφός του Πανεπιστημίου της Χαβάης, Robert J. Mark Littman, καθηγητής κλασσικών σπουδών, δεν επικεντρώνονται στα συμπτώματα, που δεν τα θεωρούν αξιόπιστα αποδεικτικά στοιχεία, αλλά στον τόπο και χρόνο του λοιμού. Για παράδειγμα, αναφέρουν ότι το χρονικό διάστημα του αθηναϊκού λοιμού που έφτασε τα πέντε χρόνια, αποκλείει ένα ιό σαν τη γρίπη, που διαρκεί μόνο μερικούς μήνες. Η προέλευση του αθηναϊκού λοιμού από την Αφρική, αποκλείει να είναι μια μολυσματική νόσος, όπως ο ιός Έμπολα. Στον αρχαίο κόσμο, επισημαίνουν, δεν υπήρχαν τα μέσα μεταφοράς που θα μπορούσαν να μεταφέρουν έναν ιό, με ξενιστή μια μαϊμού από την Αφρική προς την Αθήνα σε λιγότερο από μια εβδομάδα. Τη στιγμή που η βάρκα θα έφτανε στην Ελλάδα, τόσο οι μαϊμούδες όσο και οι μεταφορείς πιθανότατα θα είχαν πεθάνει. Υπάρχει και ένα άλλο μεγάλο ερώτημα που τέθηκε σε σχέση με τον ιό  Έμπολα και τη  μάστιγα των Αθηνών. Ο ιός Έμπολα εντοπίστηκε  το 1976  και εμφανίστηκε  στο Ζαΐρ τη δεκαετία του 1990. Αν ο Αθηναϊκός λοιμός, ήταν ο ιός Έμπολα, γιατί δεν καταγράφηκαν άλλα κρούσματα όλα αυτά τα χρόνια;

Γιατί η θεωρία του λοιμού της αρχαίας Αθήνας είναι πιθανή

Ο Frank Ryan, Βρετανός ιατρός ο οποίος γράφει σχετικά με πανδημίες, θεωρεί πως άνθρωπος και μικρόβια είναι κάτι σαν μια μεταφορά απεικόνισης με το χώμα και τους σπόρους. Τις περισσότερες φορές μπορούν να ζήσουν μαζί χωρίς κάποια δράση μεταξύ τους. Αλλά η αλλαγή των όρων επιβίωσης, σήμερα, του ανθρώπινου πληθυσμού ως «χώμα» στη συνέχεια προκαλεί ενεργοποίηση στους ιούς, ως «σπόρους» και μπορεί να οδηγήσει, μερικές φορές, σε θανατηφόρα σύγκρουση. «Οι πανδημίες εξακολουθούν να είναι μαζί μας«, δήλωσε ο Dr. Ryan, «διότι οι πρόσφυγες, η έλλειψη υγιεινής λόγω υπερπληθυσμού, το πολιτικό χάος, όλα τα πράγματα που υπήρχαν στην Αθήνα τότε, εξακολουθούν να είναι μαζί μας.» Έτσι, αγνοούμε ιστορικά τις πανδημίες και τους κινδύνους με δική μας ευθύνη. Το μεγαλύτερο εμπόδιο για να μάθουμε αν ο ιός Έμπολα προκάλεσε τον αθηναϊκό λοιμό είναι ότι οι σύγχρονοι γιατροί γνωρίζουν πολύ λίγα πράγματα για τον ιό Έμπολα.

«Σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10, γνωρίζουμε 3 σχετικά με τον ιό Έμπολα, ίσως και λιγότερο«, δήλωσε ο Karl Johnson, απόστρατος επικεφαλής των ειδικών μονάδων καταπολέμησης πανδημιών των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων, ο οποίος αντιμετώπισε τον ιό Έμπολα σε μια πρώτη εξάπλωση στο Ζαΐρ, κοντά στον Ποταμό Έμπολα «,  από όπου πήρε ο ιός το όνομα του, το 1976.

Τέτοιοι ιοί όπως ο Έμπολα είναι μυστηριώδεις και τρομακτικοί για τον ίδιο λόγο: μπορεί να έχουν ταχεία εξάπλωση σε ελάχιστο χρόνο λόγω της μεγάλης ικανότητας μετάδοσης τους. Χρειάστηκαν οκτώ εκατομμύρια έτη ή και περισσότερα για να εμφανιστεί ο πίθηκος ως πρωτεύων θηλαστικό και να γίνει η  αλλαγή του 2 τοις εκατό σε γενετική δομή για να υπάρχουν τα σημερινά ανθρώπινα όντα. Αντίθετα, σε σύγκριση, ο ιός πολιομυελίτιδας μπορεί να αλλάξει το 2% της γενετικής δομής του σε πέντε ημέρες, καθώς αυτός είναι ο ακριβής χρόνος που χρειάζεται για να περάσει από το ανθρώπινο στόμα στο έντερο. Βάσει αυτού ίσως θα είναι δυνατόν να καταλάβει κάποιος, πόσο δύσκολο είναι να είμαστε σίγουροι για το πώς διατηρήθηκε και εξελίχθηκε ένας ιός σε ένα διάστημα 2400 ετών που ίσως εμφανίστηκε στην Αρχαία Αθήνα.

news247.gr/

Από τις επιγραφές και τα αρχαιολογικά δεδομένα φαίνεται ότι το νησί οχυρώθηκε με την χρηματοδότηση της Περσικής Αυτοκρατορίας, στην προσπάθειά της τελευταίας να επιτεθεί, το β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ., από τα μετόπισθεν στον Μ. Αλέξανδρο. Πριν από το 335 π.Χ. δεν υπάρχουν ίχνη συστηματικής κατοίκησης.  Κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου οι κάτοικοι του οικισμού συμμετείχαν στην πειρατική δραστηριότητα των Κρητικών πόλεων. Η τειχισμένη πόλη στα Αντικύθηρα με την Ακρόπολή της, ήταν ένα είδος «προκεχωρημένου φυλακίου» των περίφημων αρχαίων πειρατών στην Φαλάσαρνα της Κρήτης, που ρήμαζαν ότι έπλεε στην ευρύτερη περιοχή ανάμεσα στο νησάκι και τις δυτικές ακτές της Μεγαλονήσου. Με την απολύτως στρατηγική θέση της στις θαλάσσιες διαδρομές εμπορικών και πολεμικών πλοίων, έγινε με την σειρά της, στόχος πολλών δυνάμεων (Ροδίων, Μακεδόνων, Σπαρτιατών, κ.α.) που ανταγωνίζονταν για τον έλεγχο του Αιγαιακού χώρου. Η ζωή σταμάτησε το 69 - 67 π.Χ. όταν τα Αντικύθηρα και η Κρήτη δέχθηκαν την ισχυρή επίθεση των Ρωμαίων που ήθελαν να καταστείλουν την εξέγερση των Κρητικών εναντίον τους.

Σύμφωνα με τον ανασκαφέα, τον αρχαιολόγο Αρη Τσαραβόπουλο, που ξέρει την περιοχή όπως την παλάμη του, ο λόγος της βύθισης  του πλοίου που έφερε το πλούσιο φορτίο (και τον μηχανισμό), δεν πρέπει να αναζητηθεί στην θάλασσα αλλά στην ξηρά. Το WE του news247 τον συνάντησε απο κοντά, στην ανασκαφή του, στον Ξηροπόταμο για να ακούσει μια πολύ ενδιαφέρουσα θεωρία, που μπορεί να αλλάξει άρδην πολλά από αυτά που πιστεύουμε για το αρχαίο ναυάγιο, το οποίο θεωρείται το «ιερό δισκοπότηρο» της ενάλιας αρχαιολογίας και βυθίστηκε κατά τον 1ο αιώνα π.Χ.. Και αυτό διότι στο αμπάρι του είχε πλήθος καλλιτεχνικών θησαυρών που είχαν αρπάξει οι Ρωμαίοι από την ελληνική επικράτεια για να στολίσουν πολυτελείς ιδιωτικές κατοικίες αλλά και δημόσιους χώρους. Μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπιστεί ποτέ τόσο σπουδαίο φορτίο, στο οποίο μάλιστα συμπεριλαμβανόταν το τεχνούργημα με τα γρανάζια.

Η θεωρία της πειρατείας

«Εχω διατυπώσει την σκέψη ότι το πλοίο που έφυγε από κάποιον ελληνικό λιμάνι, πιθανότατα την Πέργαμο ή την Ρόδο, με προορισμό την Ρώμη, έπεσε στα χέρια των πειρατών σε κάποιο σημείο του πλου και εκείνοι το έφεραν μέχρι εδώ ως λεία, προφανώς για να ζητήσουν λύτρα» λέει ο Τσαραβόπουλος που τα τελευταία 14 χρόνια, κάθε Αύγουστο κάνει συστηματική ανασκαφή στο Κάστρο με την βοήθεια φοιτητών. Αν βρει κανείς τον Ξηροπόταμο  στον χάρτη θα διαπιστώσει ότι δεν απέχει και πολύ από τον τόπο που εντοπίστηκε από τους Συμιακούς σφουγγαράδες το αρχαίο σκαρί, το οποίο είναι επίσης στην βόρεια πλευρά του νησιού.

Παρότι έχουμε φτάσει στον Οκτώβριο, ο αρχαιολόγος κάνει ακόμα ορισμένες αυτοψίες, μαζί με ορισμένους συνεργάτες του. Οπως μας εξηγεί έχουν αρκετή δουλειά και νέα ευρήματα. Η οχύρωση της αρχαίας πόλης των Αντικυθήρων, που ονομαζόταν τα αρχαία χρόνια Αιγιλία, σώζεται σε όλο το μήκος της και καλύπτει έκταση 300 περίπου στρεμμάτων εντός των οποίων διατηρούνται ερείπια από ιερά, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, υπολείμματα οικιών, δεξαμενές και άλλα αρχιτεκτονικά λείψανα. Ανάμεσα σε αυτά είναι και ένας νεωσοίκος. Κάθε τόσο, κάτι έρχεται στο φως, λέει ο αρχαιολόγος που τονίζει ότι κατά την αρχαιότητα, η ακτογραμμή ήταν σε διαφορετικό σημείο από το σημερινό, περίπου εκεί όπου στεκόμαστε εμείς σήμερα. Μας εξηγεί ότι το 365 μ.Χ ανέβηκε η στάθμη του εδάφους κατά 2.80 μέτρα καθώς η αφρικανική «πλάκα» ασκεί πιέσεις στην ευρωπαϊκή.

Πάνω σε αυτήν παραλία (την μοναδική που υπάρχει στα Αντικύθηρα καθώς όλη η περίμετρος του νησιού έχει απότομα βράχια) βρίσκεται και ένα ιερό του Απόλλωνα. Στα ερείπιά του περπατάμε με τον αρχαιολόγο. Συνεχίζει να μας αναπτύσσει την ενδιαφέρουσα τοποθέτησή του περί πειρατίας: «Από την στιγμή που πέθανε ο Μέγας Αλέξανδρος και δεν πρόλαβε να εκδικηθεί τους κατοίκους που είχαν κρατήσει φιλοπερσική στάση, αυτοί στράφηκαν στην πειρατεία. Μέχρι το 67 - 69 π.Χ. όπου η πόλη πια ερημώνεται. Το ναυάγιο τοποθετείται χρονολογικά από 60 ως το 70 π.Χ. συνεπώς όταν χάθηκε στην θάλασσα, εδώ ζούσαν πειρατές”. Μια ένδειξη που  οδηγεί τον Αρη Τσαραβόπουλο στο σενάριο της πειρατείας είναι ότι το πλοίο δεν είχε λόγο να πλέει σε αυτά τα νερά που είναι αφιλόξενα καθώς τα Αντικύθηρα είναι ένα αλίμενο νησί. Ο μοναδικός όρμος είναι στο «μάτι» του βοριά και οι αέρηδες της περιοχής είναι βορειοανατολικοί. Το πλοίο θα μπορούσε να ακολουθήσει εναλλακτική διαδρομή προς την Ρώμη περνώντας ανάμεσα στα Κύθηρα και τον κάβο Μαλέα, λέει στο WE του News247.

Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο, υπάρχει ένα ακόμα στοιχείο. Ο Αρης Τσαραβόπουλος έχει κάνει πολλές ανασκαφές και στα Κύθηρα. Δίπλα στο νησί αυτό, υπάρχουν δύο βραχονησίδες. Η Δραγονέρα - μεγαλύτερη και νοτιότερη - έχει ύψος 36 μ., ενώ η Αντιδραγονέρα έχει ύψος 20 μ.. Στην τελευταία εντοπίστηκε σημαντικό ιερό του γαιηόχου Ποσειδώνα (3ος-1ος αι. π.Χ.) με μεγάλο αριθμό αφιερωμάτων. «Οι ναυτικοί της αρχαιότητας πήγαιναν στο ιερό αυτό και άφηναν νομίσματα για να έχουν καλές θάλασσες και να γυρίζουν σώοι από τα ταξίδια. Μέχρι σήμερα έχουμε βρει 250 νομίσματα από 50 αρχαίες πόλεις. Εκεί βρήκα αγγεία που είναι όμοια με τα αγγεία που είδα στην έκθεση για τα Αντικύθηρα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Πιστεύω ότι είναι πιθανό οι πειρατές να έκαναν επίθεση στο πλοίο εκεί κοντά και να το έφεραν μέχρι τα Αντικύθηρα. Υπάρχει βέβαια και το ενδεχόμενο να έπεσε σε σφοδρούς ανέμους και να παρασύρθηκε μέχρι εδώ όπου και βούλιαξε. Ελπίζω στο μέλλον να προκύψουν στοιχεία που να μάθουμε γιατί χάθηκε» μας λέει.

Το όραμα του Αρη Τσαραβόπουλου είναι να προωθήσει  την δημιουργία ενός ζωντανού Αρχαιολογικού Πάρκου στα Αντικύθηρα, που θα μπορούσε να δώσει στο νησί μια νέα ευκαιρία να κρατηθεί στην ζωή. Οι μόνιμοι κάτοικοι είναι μόνο 19 και το ενδεχόμενο της ερήμωσης είναι ζοφερό αλλά υπαρκτό. Μόνη λύση είναι να συνδεθεί το ναυάγιο με την ανασκαφή της ξηράς, και να αναπτυχθούν οι υποδομές που θα διευκόλυναν την γέννηση του τουρισμού στο νησί που έχει μόλις ένα μικρό ξενοδοχείο και έναν μπακάλικο/ταβέρνα.

news247.gr