«Άντεξαν στο χρόνο..» - τού Βασίλη Κανέλλου
Άντεξαν στο χρόνο
Πόσες και πόσες μνήμες και συναισθήματα ξυπνούν μέσα σου, ξεφυλλίζοντας τις σελίδες των αναγνωστικών της νιότης σου. Όπως αυτές οι χειμωνιάτικες εικόνες της πρώτης δημοτικού. Και δίκαια αναρωτιέσαι αν ήταν τόσο καλά τα αναγνωστικά των δεκαετιών ΄50, ΄60 και ΄70, ή τα φανταζόμαστε τόσο καλά, για συναισθηματικούς λόγους. Ότι δηλαδή εκεί αναζητούμε την χαμένη παιδική μας αθωότητα και ότι η νοσταλγία τα εξιδανικεύει.
Όλοι γνωρίζουμε το ετερόχρονο ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε τα τελευταία χρόνια για τα παλιά αναγνωστικά. Το βλέπει κανείς από τις ανάρπαστες επανεκδόσεις που κυκλοφορούν, αρκετές από τις οποίες προσφέρονται ως δέλεαρ με τα κυριακάτικά φύλλα μεγάλων εφημερίδων. Πολλοί τα βάλαμε στη βιβλιοθήκη μας. Ακόμα κουβαλούν τη μαγεία τους.
Στη συλλογική μνήμη εκείνης της γενιάς έχουν καταχωνιαστεί εικόνες του παλιού σχολείου: μπλε ποδιά, κοτσιδάκια στα μαλλιά, κουρεμένα κεφαλάκια, αυστηροί δάσκαλοι, καθαρεύουσα, οξείες και περισπωμένες, μαυροπίνακες, κιμωλίες, μπλε τετράδια, ξύλινα θρανία, διάλειμμα για κυνηγητό, σχοινάκι ή κουτσό, μήλα, αμπάριζα κι ένα σωρό άλλα. Και βεβαίως και τα σχολικά βιβλία.
Eίναι πολύ συνηθισμένο κι ανθρώπινο να παλινδρομούμε στο παρελθόν, να ωραιοποιούμε αλλοτινές καταστάσεις και ν΄ αναπολούμε άλλες εποχές. Ιδιαίτερα οι μεσήλικες και πάνω. Πρέπει να παραδεχθούμε βέβαια ότι η νοσταλγία αυτή έχει και την αρνητική πλευρά της, όταν γίνεται με εμμονή, υπερβολή και επιλεκτικότητα. Κάποιος που ωραιοποιεί και εξιδανικεύει το παρελθόν δεν είναι ρεαλιστής, αφού κάθε εποχή έχει τα αρνητικά και τα θετικά στοιχεία της, δεν υπάρχει τέλεια εποχή. Αυτή είναι η αλήθεια και κλείνει η παρένθεση.
Αλλά πώς να ξεχάσεις εκείνα τα αναγνωστικά. Όπως αυτό της πρώτης δημοτικού. Ξεφυλλίζοντάς το παρακολουθεί κανείς την καθημερινότητα μιας μικροαστικής οικογένειας. Προσεγμένα κείμενα, οικείες και αυθεντικές στα παιδιά εικόνες, που κάλυπταν όλες τις εποχές και όλες τις δράσεις και δραστηριότητες της τότε ελληνικής κοινωνίας, ως επί το πλείστον αγροτικής. Η ροή της ύλης ακολουθούσε τη ροή των εποχών, των εθνικών και χριστιανικών εορτών. Το ίδιο και στα υπόλοιπα αναγνωστικά του δημοτικού.
Κατηγορήθηκαν εκείνα τα αναγνωστικά ότι δομήθηκαν πάνω στο στερεότυπο- τρίπτυχο «Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια», ότι τα κείμενα διακρίνονταν από φρονηματικό περιεχόμενο και επίμονη ηθικολογία, ότι χρησιμοποιούσαν μια «υβριδική» και άναρχη γλώσσα. Εξαίρεση των επικρίσεων αποτέλεσε το αλφαβητάριο του 1955 των Γιαννέλη-Σακκά, στο οποίο κυρίως αναφέρομαι και το οποίο πολλοί διδαχτήκαμε.
Ακόμη κι έτσι όμως, μέσα από τα κείμενα και την εικονογράφηση τους τα παλιά αναγνωστικά, αναπαριστούν όψεις της τότε ελληνικής ζωής, που δύσκολα μπορεί να βρει κανείς στα σύγχρονα, ιδιαίτερα ως προς τη σημειολογία τους. Δίδασκαν και μετέδιδαν τη γνώση και τις ελληνικές παραδοσιακές αξίες. Μην ξεχνάμε και μια κοινωνία, που ρημαγμένη από την Κατοχή και τον Εμφύλιο πάσχιζε να σταθεί στα πόδια της και να βρει το δρόμο της. Ασφαλώς κι ο καθένας έχει τη φκιασιά του και την κοσμοθεωρία του. Άλλος τα ασπάζεται, άλλος τα καπηλεύεται, άλλος τα προσπερνάει.
Μήπως εκείνα τα στερεότυπα αδικήθηκαν και αδικούνται ακόμα; Μήπως τελικά κάποιες ελληνοχριστιανικές αξίες, η μαγιά του λαού μας, βρίσκονται σε αποσύνθεση; Κρίμα όλα εκείνα να θεωρούνται οπισθοδρομικά, παλιά και ξεπερασμένα. Εξομολογούμαι ότι κείμενα από τα παλιά αναγνωστικά τα δίδασκα στους μαθητές μου. Περιττό να σας περιγράψω την ανταπόκριση και την αποδοχή που τύχαιναν.
Άντεξαν στο χρόνο. Κι ότι αντέχει στο χρόνο έχει αξία.
Υπογραφή
Ένας παλιός, οπισθοδρομικός δάσκαλος.